DIETA DLA ZDROWYCH ZĘBÓW

Próchnica to bakteryjna choroba zakaźna zębów, spowodowana działaniem kwasów, powstałych z cukrów. Polega na demineralizacji części zęba – szkliwa i zębiny, a następnie proteolitycznym rozpadzie części organicznej zęba, czyli miazgi.

Próchnica uwarunkowana jest wieloma czynnikami, w tym:

• dietą
• obecnością określonej mikroflory bakteryjnej w jamie ustnej
• podatnością tkanek zęba na próchnicę
• czasem, w którym bakterie oddziałują na obecne w pożywieniu cukry, rozkładając je do kwasów.

Powstawanie i intensywność próchnicy zależy od sposobu żywienia i składu diety, a w szczególności od obecności w niej produktów próchnicotwórczych, próchnicostatycznych i przeciwpróchnicowych. Ważna jest także częstotliwość i ilość spożywanych węglowodanów oraz konsystencja i retencyjność pokarmów, a nawet kolejność spożywania poszczególnych produktów.

Bezpośrednią przyczyną próchnicy zębów jest przekroczenie możliwości obronnych śliny w neutralizowaniu kwasów, produkowanych z cukrów, przez bakterie znajdujące się na powierzchni zębów. Do cukrów tych nalezą obecne w niektórych pokarmach i napojach: glukoza, fruktoza, rozgotowana skrobia oraz, najbardziej próchnicotwórcza - sacharoza.

Cukry cukrom nierówne

• Najbardziej niebezpieczne są cukry wolne, tzn. te występujące w słodyczach, słodkich napojach.
• Najbardziej szkodliwe dla zębów są cukry wolne dodawane do pożywienia i napojów (np. cukier stołowy czyli cukier z cukierniczki), lub znajdujące się w miodzie, świeżych sokach owocowych, syropach fruktozowo-glukozowych.
• Cukry, które występują w warzywach i owocach, zbożach, nasionach i orzechach to tzw. cukry związane, które są zamknięte w komórkach i dlatego są mniej szkodliwe
• Surowa skrobia nie jest próchnicotwórcza, natomiast skrobia przetworzona (poddana obróbce termicznej) jest podatna na działanie enzymów trawiennych, sprzyja wolniejszemu usuwaniu pokarmów z jamy ustnej, stając się przez to próchnicotwórcza.

lightbulb CIEKAWOSTKA: neutralizujące działanie śliny po spożyciu sacharozy trwa ok. 40. minut, a w przypadku produktów zawierających skrobię nawet do 2 godzin. Spowodowane jest to kleistą konsystencją produktów skrobiowych oraz długim zaleganiu na powierzchni zębów.

lightbulb CIEKAWOSTKA: kolejność spożywania kariogennych produktów podczas posiłku może zmieniać kariogenność pożywienia. np. spożycie twardego sera lub orzechów po wcześniejszym spożyciu produktu zawierającego sacharozę zmniejsza produkcję kwasów i pobudza gruczoły ślinowe do produkcji śliny.

lightbulb CIEKAWOSTKA: mniej szkodliwe jest spożywanie produktów kariogennych z głównym posiłkiem niż pomiędzy posiłkami

Produkty o działaniu próchnicotwórczym:

• słodzone napoje, np. soki i napoje owocowe,
• napoje przeznaczone dla sportowców, napoje energetyczne i witaminowe
• słodzona herbata i lemoniada
• rozpuszczalne kakao
• herbaty rozpuszczalne granulowane
• miód
• słodycze m.in. lizaki, żelki, cukierki (cukierki ciągnące, karmelki, krówki)
• wyroby cukiernicze m.in. ciastka, ciasteczka, batony
• desery mleczne
• płatki śniadaniowe
• pieczywo
• krakersy, chipsy, precle
• keczup, musztarda, pikle
• banany, rodzynki

Produkty spożywcze o korzystnym wpływie na szkliwo
Produkty pokarmowe ochronne dla zębów mogą:

• pobudzać wydzielanie śliny szybko neutralizującej kwasy,
• dostarczać związków potrzebnych do remineralizacji szkliwa
• wpływać hamująco na bakterie kariogenne.

Do składników pokarmowych i produktów chroniących przed próchnicą nalezą:

• błonnik pokarmowy
• fluor
• białka zawierające argininę
• mleko i produkty mleczne
• ksylitol

Przykłady produktów chroniących zęby przed próchnicą:

• MLEKO I PRODUKTY MLECZNE NATURALNE (NIESŁODZONE) – zawierają wapń, fosforany, białko kazeinę i peptydy
  Np. mleko, jogurty naturalne, kefir, maślanka, twarogi, żółty ser, ser pleśniowy, ser typu „feta”
   
• WARZYWA I OWOCE, SZCZEGÓLNIE TWARDE, NAJLEPIEJ SUROWE – zawierają błonnik pokarmowy i polifenole
  Np. marchewka, kapusta biała i czerwona, cykoria, rzodkiewka¸ jarmuż, kapusta pekińska, papryka, brokuły, kalafior, cukinia, jabłka, gruszki, morele, brzoskwinie, melony, śliwki
   
• ZIARNA ZBÓŻ, PRODUKTY PEŁNOZIARNISTE, NASIONA, ORZECHY, NASIONA ROŚLIN STRĄCZKOWYCH – zawierają błonnik pokarmowy
  Np. chleb pełnoziarnisty, razowy, pumpernikiel, graham, nierozgotowane kasze, np. gryczana, jaglana, jęczmienna perłowa i pęczak, nasiona słonecznika i dyni, płatki owsiane, pszenne i żytnie, orzechy włoskie, ziemne, laskowe, migdały, fasola, groch, soja, soczewica
   
• HERBATA – zawiera polifenole, bogate źródło fluoru
  Np. herbaty czarna, czerwona, zielona i biała
   
• KAWA
  Np. kawa ziarnista, mielona i rozpuszczalna
   
• KAKAO - bogate w polifenole

Konsystencja ma znaczenie
Korzystny wpływ mają:
•    pokarmy twarde, wymagające żucia pobudzają ślinianki do wydzielania śliny, która zobojętnia kwasy i korzystnie wpływa na szkliwo
•    produkty surowe, włókniste ma działanie oczyszczające, działa jak szczoteczka do zębów

KSYLITOL -  POMO0C W ZWALCZANIU PRÓCHNICY

• Ksylitol należy do grupy polioli, powszechnie nazywany jest cukrem brzozowym. Swoim wyglądem przypomina sacharozę i podobnie smakuje. Różni się jednak jeśli chodzi o jego wchłanianie w przewodzie pokarmowym. Jest o około 40% mniej słodki niż inne cukry. Ponadto jest mniej kaloryczny, na 1 g przypada tylko 2,4 kcal. Ma niski indeks glikemiczny IG = 7. Naturalnie występuje w soku z brzozy, oraz w niskich stężeniach owocach i warzywach takich jak: śliwki, truskawki i maliny.
• Tabela. Zawartość ksylitolu w przykładowych owocach i warzywach (Zacharis, 2012)

• Ksylitol charakteryzuje się doskonałą rozpuszczalnością i krystalizacją. Jest stabilny w wysokich temperaturach i nie podlega procesowi karmelizacji.
• Używany jest przy produkcji: produktów sugar free lub light oraz jako składnik: czekolad, batonów, ciastek, gum do żucia, cukierków.
• Charakteryzuje się chłodnym posmakiem, który idealnie sprawdza się w produkcji kremów i polew.
• Ksylitol ma wiele zalet:

  • nie podnosi stężenia glukozy we krwi

  • ma zdolność wirusobójczą

  • ma działanie grzybobójcze

  • ma działanie przeciwdrożdżycowe

  • wzmacnia system odpornościowy

  • poprawia stan zdrowia dziąseł i zębów

  • pełni funkcję przeciwpróchniczną

  • zapobiega nieświeżemu oddechowi

• Jedną z jego unikatowych zalet jest zdolność do zapobiegania próchnicy. Regularne spożywanie ksylitolu (5-7 g/dzień) z częstotliwością 3 razy na dzień hamuje rozwój bakterii na płytce nazębnej. Stosowanie gum z ksylitolem po posiłku przez dzieci i dorosłych przyczynia się do spadku rozwoju szkodliwych bakterii w jamie ustnej. Ksylitol nie jest metabolizowany przez bakterie próchnicogenne i ponadto stymuluje produkcję śliny.

• Ksylitol bierze udział w utrzymywaniu równowagi wapniowo-fosforanowej w ślinie, co przekłada się na mineralizację szkliwa.

• Nie tylko guma, ale również inne słodycze zawierające ksylitol są pomocne w profilaktyce próchnicy.

• Efektywna dawka/porcja ksylitolu to 6 do 10 g stosowanych 3-5 razy dziennie. Ważne jest by żuć gumę lub jeść cukierki z ksylitolem bezpośrednio po posiłkach zawierających cukier.

• Zbyt wysokie spożycie ksylitolu (powyżej 100g dziennie dla osób dorosłych i 45 g dziennie dla dzieci) prowadzi do efektu laksacyjnego (biegunki). Dawkowanie ksylitolu jest kwestią indywidualnej tolerancji. W praktyce ksylitol najlepiej wprowadzać do diety powoli. Zacząć od małych dawek i systematycznie, obserwując reakcję organizmu.

• Reasumując:  ksylitol świetnie sprawdza się w redukowaniu płytki nazębnej, jak i próchnicy i ubytków. Likwiduje przykry zapach z ust i ma działanie odświeżające. Nie powoduje kwasowości w jamie ustnej, idealnie sprawdza się jako składnik płynów do płukania ust i past do zębów.